Διαβαζουμε από 2/6/2012 Το Βήμα, The New York Times
«Η ανάπτυξη και όχι η ύφεση είναι η κατάλληλη στιγμή για λιτότητα».
Αυτό διακήρυσσε πριν από 75 χρόνια ο Τζον Μέιναρντ Κέινς και είχε
δίκαιο. Ακόμη και αν έχεις χρόνιο πρόβλημα ελλείμματος - και ποιος δεν
έχει; - οι περικοπές των δαπανών την ώρα που η οικονομία βρίσκεται σε
βαθιά ύφεση είναι μία αυτοκαταστροφική στρατηγική, επειδή απλά βαθαίνει
ακόμη περισσότερο την ύφεση.
Γιατί η λοιπόν η Βρετανία κάνει ακριβώς αυτό που δεν θα έπρεπε; Σε
αντίθεση με τις κυβερνήσεις, για παράδειγμα της Ισπανίας ή της
Καλιφόρνια στις ΗΠΑ, η βρετανική κυβέρνηση σήμερα μπορεί να δανειστεί
ελεύθερα, σε ιστορικά χαμηλά επιτόκια. Γιατί λοιπόν η κυβέρνηση του
Λονδίνου μειώνει δραστικά τις επενδύσεις και γιατί εξολοθρεύει
εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέα, αντί να
περιμένει η οικονομία της να γίνει πιο ισχυρή;
Τις τελευταίες ημέρες, έθεσα αυτό το ερώτημα σε μία σειρά υποστηρικτών της κυβέρνησης του Ντέιβιντ Κάμερον,
κάποιες φορές ιδιωτικά, κάποιες φορές στη τηλεόραση. Και όλες οι
συζητήσεις που ακολούθησαν ήταν ανάλογες: ξεκίνησαν με μία κακή
παρομοίωση και κατέληξαν στην αποκάλυψη απώτερων κινήτρων. Η κακή
παρομοίωση - την έχετε ακούσει σίγουρα κι εσείς πολλές φορές - εξισώνει
το πρόβλημα χρέους μίας εθνικής οικονομίας με το πρόβλημα χρέους μίας
οικογένειας.
Μία «οικογένεια» που έχει συσσωρεύσει πολύ μεγάλο χρέος, λέει η
ιστορία, «πρέπει να σφίξει τα ζωνάρια». Έτσι λοιπόν, αφού η Βρετανία
έχει συγκεντρώσει υπερβολικό χρέος - που έχει, αν και είναι κυρίως
ιδιωτικό και όχι δημόσιο -, δεν θα πρέπει να κάνει το ίδιο;
Ποιo είναι το πρόβλημα σε αυτή τη σύγκριση; Η απάντηση είναι ότι
μία οικονομία δεν είναι σαν μία χρεωμένη οικογένεια. Το χρέος μας είναι
κυρίως χρέος που οφείλουμε ο ένας στον άλλον. Ακόμη πιο σημαντικό, το
εισόδημά μας προέρχεται από αγαθά που πουλάμε ο ένας στον άλλον.
Τα έξοδά σου είναι το εισόδημά μου, και τα έξοδά μου είναι το
εισόδημά σου. Τi θα συμβεί λοιπόν αν όλοι ξαφνικά περικόψουν τις δαπάνες
τους ώστε να περιορίσουν το χρέος; Η απάντηση είναι ότι τα εισοδήματα
όλων θα συρρικνωθούν: το εισόδημά μου μειώνεται επειδή ξοδεύεις λιγότερα
και το εισόδημά σου μειώνεται επειδή ξοδεύω λιγότερα. Και καθώς τα
εισοδήματά μας βυθίζονται, το πρόβλημα του χρέους μας, καθίσταται
χειρότερο.
Δεν πρόκειται για τίποτα καινούργιο. Ο μεγάλος αμερικανός
οικονομολόγος Ίρβινγκ Φίσερ, τα εξήγησε όλα το 1933, συνοψίζοντας αυτό
που αποκαλούσε «αποπληθωρισμό χρέους» με το ζουμερό σλόγκαν: «όσα
περισσότερα πληρώνουν οι οφειλέτες, τόσα περισσότερα χρωστούν».
Τα πρόσφατα γεγονότα στην Ευρώπη το αποδεικνύουν. Και υπάρχει ένα
ηθικό δίδαγμα σε αυτή την ιστορία: Όταν ο ιδιωτικός τομέας με πανικό
προσπαθεί να μειώσει το χρέος, ο δημόσιος τομέας πρέπει να κάνει το
αντίθετο, να ξοδεύει όταν ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί ή δεν θέλει. Η
ανάπτυξη και όχι η ύφεση είναι η κατάλληλη στιγμή για λιτότητα. Αλλά
όπως είπα, δεν πρόκειται για κάτι νέο.
Γιατί λοιπόν τόσοι πολιτικοί επιμένουν στη λιτότητα σε περίοδο
ύφεσης; Και γιατί δεν αλλάζουν πορεία, ακόμη και όταν η εμπειρία
επιβεβαιώνει τα μαθήματα της θεωρίας και της Ιστορίας; Λοιπόν, εδώ το
πράγμα γίνεται ενδιαφέρον. Επειδή όταν τονίζεις στους υπέρμαχους της
λιτότητας τα κακώς κείμενα της παρομοίωσης περί οικογένειας που
χρησιμοποιούν, σχεδόν πάντα καταφεύγουν σε φράσεις όπως: «Μα είναι απαραίτητο να μειώσουμε το μέγεθος του κράτους».
Αυτές οι φράσεις συνοδεύονται από ισχυρισμούς ότι η οικονομική κρίση
από μόνη της καταδεικνύει την ανάγκη συρρίκνωσης του δημόσιου τομέα.
Ομως ούτε αυτό είναι αλήθεια. Δείτε τις χώρες της Ευρώπης που τα
έχουν βγάλει πέρα καλύτερα στην κρίση και θα βρείτε κράτη με μεγάλους
δημόσιους τομείς όπως η Σουηδία και η Αυστρία.
Το ερώτημα εδώ είναι το εάν η προφανής αποτυχία της λιτότητας να
φέρει οικονομική ανάκαμψη θα οδηγήσει σε ένα «Σχέδιο Β». Ίσως. Αλλά
πιθανολογώ ότι ακόμη και εάν ένα τέτοιο σχέδιο ανακοινωθεί, δεν θα έχει
σπουδαία αποτελέσματα. Γιατί η οικονομική ανάκαμψη ποτέ δεν ήταν το
ζητούμενο. Η λιτότητα αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση της κρίσης, όχι στην
επίλυσή της. Και ακόμη εκεί αποσκοπεί.
